Czym jest lęk społeczny?

Lęk społeczny, znany też jako fobia społeczna, to jedno z najczęstszych zaburzeń lękowych. To nie zwykła nieśmiałość czy stres przed ważnym wystąpieniem. To głęboki strach przed oceną i odrzuceniem, który znacząco ogranicza funkcjonowanie w codziennym życiu.

Problem dotyka zarówno dzieci, młodzież, jak i dorosłych, często przez lata niezdiagnozowany, maskowany przez wycofanie lub wrażliwość.

Charakterystyka lęku społecznego

Osoba z lękiem społecznym:

• odczuwa intensywny stres i napięcie w sytuacjach, które wymagają interakcji z innymi,

• obawia się ośmieszenia, kompromitacji lub negatywnej oceny,

• często przewiduje najgorsze możliwe scenariusze („wyjdę na idiotę”, „wszyscy będą się śmiać”),

• doświadcza objawów fizjologicznych takich jak: drżenie rąk, czerwienienie się, pocenie, kołatanie serca, trudności w mówieniu,

• unika sytuacji społecznych lub stara się je maksymalnie skracać.

Typowe dla lęku społecznego jest to, że lęk nie mija z czasem w trakcie sytuacji społecznej – jak bywa przy zwykłym stresie – tylko często narasta.

Najczęściej wyzwalające sytuacje to:

• publiczne wystąpienia,

• rozmowy z autorytetami (nauczyciel, szef), poznawanie nowych ludzi,

• jedzenie lub picie w miejscach publicznych,

• telefonowanie przy innych.

W cięższych przypadkach nawet krótkie spojrzenie lub przejście przez zatłoczoną ulicę może wywołać atak paniki.

Przyczyny lęku społecznego

Lęk społeczny nie ma jednej, prostej i konkretnej przyczyny. To efekt łączenie się kilku czynników:

Predyspozycje biologiczne

Badania wskazują na rolę genetyki. Jeśli bliski krewny cierpiał na zaburzenia lękowe, ryzyko ich rozwoju wzrasta. Ważną rolę odgrywa też to w jaki sposób działa nasz mózg – zaburzenia działania neuroprzekaźników takich jak serotonina są często obecne u osób z lękiem społecznym.

Doświadczenia życiowe

Przeżycia z dzieciństwa, traumy takie jak:

• odrzucenie przez rówieśników, 

• przemoc psychiczna lub fizyczna,

• upokorzenia w szkole lub w rodzinie,

• surowe lub krytyczne wychowanie,

mogą tworzyć w dziecku głęboki strach przed byciem ocenianym.

Styl wychowania

Nadmiernie kontrolujący lub nadopiekuńczy rodzice mogą nieświadomie uczyć dziecko, że świat jest niebezpieczny, a kontakty społeczne – ryzykowne.

Wzorce myślenia

Osoby z lękiem społecznym często mają ogromną tendencję do katastrofizacji (tj. wyolbrzymianie problemu, ryzyka oraz jego skutków) 

Konsekwencje lęku społecznego

Nieleczony lęk społeczny prowadzi do poważnych zaburzeń funkcjonowania:

Izolacja społeczna

Osoby z lękiem społecznym ograniczają swoje kontakty do minimum. Odrzucają zaproszenia, rezygnują z aktywności grupowych, unikają miejsc publicznych. Samotność staje się codziennością, co pogłębia problem.

Problemy zawodowe

Lęk może utrudnić rozmowę kwalifikacyjną, networking, prezentację wyników, a także codzienną współpracę w zespole. To ogranicza rozwój kariery i często zmusza do wyboru zawodów z minimalnym kontaktem społecznym, nawet kosztem własnych ambicji.

Obniżenie jakości życia

Nie tylko praca, ale też relacje prywatne cierpią. Trudności w nawiązywaniu znajomości, budowaniu przyjaźni, randkowaniu – wszystko to powoduje poczucie wyobcowania i braku spełnienia.

Następstwa psychiczne: 

Nieleczony lęk społeczny bardzo często prowadzi do depresji, nadużywania alkoholu (w celu „odwagi społecznej”) lub innych uzależnień. To błędne koło, z którego trudno się wydostać bez profesjonalnej pomocy.

Leczenie lęku społecznego

Lęk społeczny jest w pełni uleczalny, choć wymaga cierpliwości i zaangażowania. Najczęściej stosuje się kilka podejść jednocześnie:

Psychoterapia

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest standardem leczenia lęku społecznego. 

Pomaga:

• rozpoznawać i zmieniać błędne wzorce myślenia,

• stopniowo oswajać się z sytuacjami społecznymi,

• uczyć się nowych strategii radzenia sobie ze stresem.

Farmakoterapia

W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy ciężkim przebiegu, stosuje się leki:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),

• leki przeciwlękowe,

• beta-blokery (np. przed wystąpieniami publicznymi).

Leki pomogą załagodzić objawy, natomiast nie rozwiążą problemu u źródła. 

Trening umiejętności społecznych

Zajęcia grupowe lub indywidualne uczą podstawowych kompetencji: rozmowy, asertywności, radzenia sobie z krytyką.

Wsparcie środowiskowe

Otoczenie osoby z lękiem społecznym powinno być świadome jej trudności i zachęcać do stopniowego podejmowania wyzwań bez presji i oceniania.

Podsumowanie

Lęk społeczny to realne, ciężkie zaburzenie, a nie „fanaberia” czy „wstydliwość”. Odbiera pewność siebie, ogranicza życie prywatne i zawodowe, prowadzi do samotności i depresji. Jednak dobra wiadomość jest taka, że odpowiednio poprowadzone leczenie daje bardzo dobre efekty. Kluczem jest świadomość problemu, odwaga w sięgnięciu po pomoc i cierpliwość w pracy nad sobą.